I. Krew

1. Funkcje krwi:
Transportowa: Dostarcza tlen, substancje odżywcze (aminokwasy, glukozę), witaminy i hormony do komórek. Odbiera dwutlenek węgla i zbędne produkty przemiany materii (np. mocznik).
Regulacyjna: Utrzymuje stałą temperaturę ciała, stałe pH i odpowiednie nawodnienie organizmu (homeostaza).
Obronna: Zwalcza infekcje i drobnoustroje chorobotwórcze dzięki obecności białych krwinek. Uczestniczy w procesie krzepnięcia, chroniąc przed utratą krwi.

2. Skład krwi:
Krew składa się z dwóch głównych części:
Osocze (ok. 55% objętości): Płynna część krwi.
    Skład: Głównie woda (ok. 90%), białka (albuminy, fibrynogen), sole mineralne, hormony, witaminy, substancje odżywcze.
    Fibrynogen: Kluczowe białko w procesie krzepnięcia krwi.
Elementy morfotyczne (ok. 45% objętości):
    Erytrocyty (krwinki czerwone):
        Budowa: Nie mają jądra komórkowego, kształt dwuwklęsłego dysku. Wypełnione są hemoglobiną, która łączy się z tlenem.
        Funkcja: Transport tlenu.
        Czas życia: Około 120 dni, po czym są niszczone w śledzionie.
        Choroba: Zbyt mała ilość erytrocytów lub hemoglobiny to anemia (niedokrwistość).
    Leukocyty (krwinki białe):
        Budowa: Mają jądro komórkowe.
        Funkcja: Rola w układzie odpornościowym; zwalczanie patogenów (wirusów, bakterii).
        Rodzaje: Dzielą się na granulocyty i agranulocyty (np. limfocyty, monocyty).
    Trombocyty (płytki krwi):
        Budowa: Fragmenty komórek.
        Funkcja: Uczestniczą w procesie krzepnięcia krwi.

3. Krzepnięcie krwi:
Proces mający na celu zatamowanie krwawienia.
Przebieg:
    1.  Uszkodzenie naczynia krwionośnego.
    2.  Płytki krwi przylepiają się do miejsca uszkodzenia, tworząc tzw. "czop płytkowy".
    3.  Uwalniane są czynniki krzepnięcia, które aktywują kaskadę reakcji.
    4.  Fibrynogen (rozpuszczalne białko osocza) przekształca się w nierozpuszczalną fibrynę (włóknik).
    5.  Włókna fibryny tworzą sieć (rusztowanie), w której więzną krwinki, tworząc skrzep. Skrzep zamyka uszkodzone naczynie.


 II. Układ Krwionośny

1. Budowa naczyń krwionośnych:
Tętnice:
    Funkcja: Prowadzą krew z serca na obwód ciała.
    Ściany: Grube, elastyczne, umięśnione, aby wytrzymać wysokie ciśnienie krwi.
    Zastawki: Brak (wyjątek: u podstawy aorty i pnia płucnego).
Żyły:
    Funkcja: Prowadzą krew z tkanek do serca.
    Ściany: Cienkie, wiotkie, o mniejszej ilości mięśni gładkich.
    Zastawki: Obecne (zwłaszcza w kończynach dolnych), zapobiegają cofaniu się krwi.
Naczynia włosowate (włośniczki):
    Funkcja: Najdrobniejsze naczynia, tworzą gęstą sieć. Tutaj odbywa się wymiana substancji (tlenu, CO2, składników odżywczych) między krwią a komórkami.
    Ściany: Bardzo cienkie, zbudowane z jednej warstwy nabłonka (śródbłonka).

2. Serce – budowa i praca:
Budowa:
    Czterojamowe: dwa przedsionki (prawy i lewy) i dwie komory (prawa i lewa).
    Przegroda międzykomorowa: Oddziela prawą (krew odtlenowana) i lewą (krew utlenowana) część serca, zapobiegając mieszaniu się krwi.
    Zastawki: Zapewniają jednokierunkowy przepływ krwi:
        Trójdzielna: Między prawym przedsionkiem a prawą komorą.
        Dwudzielna (mitralna): Między lewym przedsionkiem a lewą komorą.
        Zastawki półksiężycowate: U podstawy aorty i pnia płucnego.
Układ bodźcowo-przewodzący serca (automatyzm serca):
    Serce samo wytwarza impulsy elektryczne do skurczu.
    Węzeł zatokowo-przedsionkowy: "Naturalny rozrusznik serca", inicjuje pracę serca.
    Impuls przechodzi przez węzeł przedsionkowo-komorowy, a następnie przez pęczek Hisa do komór, pobudzając je do skurczu.
Cykl pracy serca (trwa ok. 0,8 s):
    1.  Skurcz przedsionków (krew wtłaczana do komór).
    2.  Skurcz komór (krew wtłaczana do tętnic).
    3.  Rozkurcz serca (napływ krwi do przedsionków).

3. Obiegi krwi (krążenie):
Obieg mały (płucny):
    Cel: Natlenienie krwi.
    Droga: Prawa komora → tętnica płucna → naczynia włosowate płuc (wymiana gazowa: oddanie CO₂, pobranie O₂) → żyły płucne → lewy przedsionek.
Obieg duży (ustrojowy):
    Cel: Rozprowadzenie natlenionej krwi po całym organizmie.
    Droga: Lewa komora → aorta → tętnice → naczynia włosowate tkanek (wymiana substancji: oddanie O₂, pobranie CO₂) → żyły → żyła główna górna i dolna → prawy przedsionek.


 III. Układ Limfatyczny (Chłonny)

1. Funkcje:
Obronna: Chroni organizm przed drobnoustrojami. Węzły chłonne filtrują limfę i zatrzymują patogeny. W narządach limfatycznych namnażają się limfocyty.
Transportowa: Transportuje tłuszcze (wchłonięte w jelicie) do układu krwionośnego.
Regulacyjna: Utrzymuje równowagę płynów ustrojowych (drenuje nadmiar płynu tkankowego z powrotem do krwi).

2. Budowa:
Limfa (chłonka): Płyn tkankowy (przesącz osocza), który dostaje się do naczyń limfatycznych.
Naczynia limfatyczne: Cienkościenne, posiadają zastawki, tworzą układ otwarty (zaczynają się "ślepo" w tkankach).
Narządy limfatyczne:
    Szpik kostny czerwony: Miejsce powstawania wszystkich elementów morfotycznych krwi, w tym limfocytów.
    Grasica: Miejsce dojrzewania limfocytów T. Z wiekiem zanika.
    Śledziona: Filtruje krew, niszczy zużyte erytrocyty i płytki krwi, magazynuje krew.
    Węzły chłonne: Filtrują limfę, zatrzymują patogeny. Są miejscem namnażania się limfocytów. Ich powiększenie często świadczy o infekcji.
    Migdałki podniebienne: Tworzą "pierścień" ochronny wokół gardła, chroniąc przed infekcjami układu oddechowego i pokarmowego.



 IV. Wybrane Choroby i Metody Diagnostyczne

1. Choroby:
Miażdżyca (Atherosclerosis): Przewlekła choroba polegająca na odkładaniu się w tętnicach blaszki miażdżycowej (z cholesterolu i wapnia). Zwęża to światło naczynia i utrudnia przepływ krwi.
Choroba wieńcowa i zawał serca: Jest skutkiem miażdżycy w tętnicach wieńcowych, które odżywiają serce. Zamknięcie tętnicy prowadzi do niedotlenienia i martwicy fragmentu mięśnia sercowego (zawał serca).
Nadciśnienie tętnicze: Stale podwyższone ciśnienie krwi (powyżej 140/90 mmHg). Nieleczone prowadzi do uszkodzenia serca, nerek i mózgu.
Udar mózgu: Nagłe zaburzenie dopływu krwi do mózgu, prowadzące do obumarcia jego fragmentów. Może być niedokrwienny (zator) lub krwotoczny (wylew).
Żylaki: Widoczne, poszerzone żyły (najczęściej na nogach) spowodowane niewydolnością zastawek żylnych i utrudnionym przepływem krwi.

2. Metody diagnostyczne:
Badanie krwi (morfologia): Ocena ilościowa i jakościowa elementów morfotycznych (erytrocytów, leukocytów, płytek krwi).
EKG (elektrokardiografia): Zapis czynności elektrycznej serca. Pozwala na ocenę rytmu pracy serca.
Echo serca (USG serca): Badanie ultrasonograficzne. Pozwala ocenić budowę (np. grubość ścian, pracę zastawek) i pracę serca (kurczliwość).
Badanie Holtera: Monitorowanie pracy serca metodą EKG przez całą dobę (24h) w trakcie codziennych czynności.
Pomiar ciśnienia krwi: Mierzy ciśnienie skurczowe i rozkurczowe. Prawidłowa wartość dla dorosłego to ok. 120/80 mmHg.